اقشار
، اقوام ، گروه های متعدد زبانی و فرهنگی ، اقلیت های مذهبی و غیر مذهبی ،
گروه های متنوع جماعتی و … ترکیب متنوعی از مردمان یک سرزمین راشکل می
دهند . این اقوام باوجود تفاوت های متعدد با حضور در کنار یکدیگر به وحدت و
یگانگی مردمان یک سرزمین را شکل می دهند درعین حال به دلیل
زبان,گویش,فرهنگ و نگرش های مختلف به غنای فرهنگی آن سرزمین کمک می کنند.
بلوچ
یکی از این اقوام است که علاوه بر ایران در کشورهای پاکستان و افغانستان
هم مستفر هستند. بلوچ های ایرانی در استان سیستان و بلوچستان و به طور مشخص
تر در بخش بلوچستان ایران زندگی می کنند و می توان گفت با وجود فرهنگ
بسیار غنی نسبت به سایر اقوام ایرانی کمتر شناخته شده اند.
همسایگی
با کشورهای محرومی چون افغانستان و پاکستان ، رفت و آمد سهل الوصول افغانی
ها و در نتیجه قاچاق مواد مخدر و نیز اعتیاد از مشکلات جدی این منطقه
محسوب می شود . بلوچ‌ها بیشتر به ارتباط درونی تمایل دارند خویشاوندی
آنهاصرفا بر اساس «ازدواج درون قومی» انجام می‌شود.
با این وجود بلوچستان ایران مهد حضور بلوچ ها است که به همراه دیگر اقوام کشورمان هویت ایرانی را بازنمایی و معرفی می کند.
تاریخچه قوم بلوچ:
منابع
و شواهد نشان می‌دهد که بلوچ‌ها پیش از ظهور اسلام در بلوچستان حضور
نداشته‌اند. آنها تبار آریائی داشته به احتمال خیلی قوی ساکن شمال ایران –
کوه‌های البرز و دریای خزر – بوده‌اند. آنها سال‌ها در ارتش ایران باستان
نقش داشته و سرانجام احتمالاً در زمان خسرو انوشیروان، از شمال به کوه‌های
کرمان کوچانده شدند. علاوه بر این‌ها زبان، شعر، موسیقی و اعتقادات و
باورهای آنان نشانگر ویژگی‌های مشترک فرهنگی این قوم با دیگر اقوام است.
"لرد
کرزن" در کتاب خود آورده است: «در مورد ریشه قومی بلوچ‌ها اجماع نظر وجود
ندارد. دو نظریه محور بحث‌های موجود است. نظریه ریشه ایرانی (آریائی)،
نظریه ریشه عربی. در گذشته انتساب بلوچ‌ها به عرب‌ها و انتصاب به حمزه عموی
پیامبر اسلام (ص) مایه غرور آنها بود… اما نخبگان حاضر بلوچ این انتساب
را معتبر نمی‌دانند و معتقدند که فاقد مستندات تاریخی است».
جغرافیای بلوچستان:
بلوچستان
ایران در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. از لحاظ طبیعی استان شامل
دو قسمت جداگانه به نام‌های سیستان و بلوچستان است. «سیستان در شمال استان
و نیز در شرق ایران و بلوچستان در جنوب این منطقه واقع شده است».
بلوچستان از شمال به سیستان و افغانستان، از جنوب به دریای عمان، از شرق به
پاکستان و از غرب به کرمان در خراسان منتهی می‌گردد.
بلوچستان
به چهار بخش تقسیم می‌شود: بخش‌های سرحد، سراوان، بمپور و مکران. ولی از
نظر جغرافیای تاریخی شامل دو بخش است: 1- ناحیه شمالی (سرحد) 2- ناحیه
جنوبی (مکران). ساختار سیاسی – اجتماعی سنتی در بلوچستان متأثر از
جغرافیای منطقه میان دو بخش شمالی و جنوبی متفاوت است.
بخش
شمالی زندگی قبلیه ای و وابسته به گله داری دارد و در بخش جنوبی بیشتر
زندگی بر پایه کشاورزی جریان دارد و زندگی قبلیه ای به قدرت بلوچستان شمال
نیست.
مهم ترین شهرهای بلوچستان عبارتند از : زاهدان ، چابهار ، سراوان ، خاش ، نیک شهر و ایران شهر .
مذهب:
در
سرزمین بلوچستان و در طوایف بلوچ تسنن به ویژه شاخه حنفی مذهب غالب است.
البته «در بین بخش‌هایی از آن شیعه هم وجود دارد از جمله «ایل بامری» و
«ایل عبداللهی» شیعه مذهبند».
شاخه‌ای از بلوچ‌ها که عمدتاً در حوزه‌های
ساحلی مکران و کراچی پاکستان پراکنده‌اند (در حدود 500 تا 700 هزار نفر)،
زیکری (Zikri) هستند این گروه معتقد به عیسی مسیح (ع) هستند.
«در
اعتقادات و باورها و سنن مذهبی جامعه بلوچ آثار و نشانه‌های از مذاهب
ابتدائی نظیر «آنیمیسم» را نیز می‌توان دید. نمونه‌هائی از این باورها و
شعائر که درواقع نمودی از تاریخی ناشناخته و نمونه قابل ملاحظه‌ای از
فرهنگ‌پذیری و تاثیرگذاری محیط زیست و نحوه معیشت را نشان می‌دهند می‌توان
در زندگی روزمره مردم منطقه به عیان دید».
«اعتقاد
به زارها و بادها نیز یکی از ارکان اعتقادی مردم بلوچستان را تشکیل
می‌دهد بنا به اعتقادات عامه، زارها موجوداتی غیرانسانی‌اند که در جسم
انسان راه یافته و با بیمار ساختن او تا حد مرگ به آزار او می‌پردازند.
تنها راه نجات فرد مبتلا توسل به «بابا» یا «مامای» زار است که با تشکیل
مجالس خاص و خواندن اوراد و استفاده از آلات موسیقی زار را از تن بیمار
بیرون می‌کنند… اعتقادات دیگر هم‌چون اعتقاد به جن‌ها و دیوها نیز در میان
عامه رواج دارد که اهمیتشان به پای زارها و بادها نمی‌رسد. بعضی از محققین
نفوذ این اعتقادات در منطقه را نتیجه تجارت بردگان آفریقائی و سکونت بخشی
از آن در منطقه مزبور می‌دانند بنا به اعتقادات ایشان شباهت فراوانی بین
این شعائر و باورهای ابتدائی مردم آفریقا وجود دارد».
«از جمله موارد
اعتقادی دیگر مردم اعتقاد به مشایخ است. قداست این شیوخ تا حدی است که مزار
آنها به عنوان زیارتگاه به شمار می‌آید». درواقع آنها مراجع تقلید
بلوچند.
گردش گری و توریسم:
بلوچستان
ایران به دلیل محروم بودن در عین حال ترس مردم از ناامنی ها ی مرزی آن کم
تر مورد توجه گردش گران و توریست های داخلی و خارجی قرار گرفته است با این
وجود جنبه هایی از گردش گری را به صورت بالقوه در بطن خود دارد . از جمله
در بخش جاذبه های طبیعی ، کشور ایران با داشنن 9 ذخیره گاه زیستی (
اکوتوریسم ) مقام نهم را در جهان به خود اختصاص داده است . بالغ بر 4.9
میلیون هکتار (48 منطقه) از این ذخیره کاه ها مربوط به مناطق حقاظت شده است
که 2 مورد آن در بلوچستان ایران واقع شده است به نام های "گاندو" و "خرس
سیاه" .
منطقه
حفاظت شده " گاندو" با وسعتی در حدود 3830 هکتار در جنوب شرقی چابهار واقع
شده و به لحاظ دارا بون اکوسیستم خاص و شرایط زیستی مناسب برای تمساح ،
تنها زیستگاه عمده این جانور در کشور ایران به حساب می آید . هم چنین
شرایط خاص اکوسیستم رودخانه ای این منطقه امکانات زندگی نوعی ماهی عجیب به
نام " گل خور" را فراهم آورده که قادر به زیست در آب های کم عمق و بستر گلی
رودخانه است . منطقه حقاظت شده "خرس سیاه" که در ارتفاعات شمالی شهر های
قصر قند و نیک شهر قرار دارد با وسعتی حدود 2400 کیلومتر مربع و با ارزش
زیست محیطی بسیار بالا گونه ای منحصر به فرد از خرس سیاه را در خود جای
داده است . این دو منطقه محل زندگی انواعی از حیوانات است و به دلیل جلوه
های دیدنی خاصشان می توانند جاذب سیاحان و گردش گران داخلی و خارجی باشند
.گل فشان ها از دیگر عوارض طبیعی دیدنی و تماشایی ناحیه هستند .
در
بخش جاذبه های علمی و پژوهشی آثار تاریخی ، اماکن باستانی و موزه ها
مطرحند . در منطقه بلوچستان به دلیل مرزی بودن و شرایط جنگی خاص قلعه های
زیادی ساخته شده که عمده آن ها مربوط به دوره های تاریخی ایران در قبل از
اسلام است . به نظر نمی رسد که این قلعه ها امکانی از گردش گری قومی را
برای بلوچ ها ایجاد نماید .
"مقبره امام زاده سید غلام رسول" در چابهار
، "درخت کهنسال مکرزن" در نیک شهر و "قبرستان قدیمی گشت" در سراوان از
جمله مناطقی هستند که صرفا جاذب گردش گران محلی منطقه بلوچستان است .
"شهر
سوخته" و "شهرهای باستانی زرنج" در شهرستان زابل امکان جذب توریست را در
صورت رسیدگی و ایجاد امکانات و توجه سازمان گردش گری پیدا خواهد نمود . گر
چه این آثار تاریخی در بخش سیستان واقع شده و نه بلوچستان ولی وجود آن در
استان سیستان و بلوچستان امکان مطرح کردن هویت بلوچی را در پی خواهد داشت .
در
بخش جاذبه های ورزشی-تفریحی می توان از پتانسیل کوه های تفتان در 25
کیلومتری شهر خاش ، کوه بزمان در ایران شهر و کوه خواجه در 10 کیلومتری
زابل یاد کرد که امکان کوه نوردی و ورزش های کوهستانی را در بطن خویش دارد .
هم چنین به دلیل هم جواری بلوچستان با دریای عمان در نتیجه شکل گیری پدیده
های طبیعی چوم سواحل ، خلیج و هورها (سواحل شنی) ، سواحل شمالی خلیج
چابهار و کنارک علاوه بر کارکرد بوم شناختی ، چشم اندازهای زیبا ، قابلیت
های تفریحی –گردشی یافته اند . هم چنین بندر چابهار به عنوان یک بندر دیدنی
امکان ورزش هایی چون قایق سواری و اسکی روی آب را جهت توریست های بالقوه
فراهم می کند .
"پارک تیسکوپان" و "باغ تاریخی تیس" به ترتیب در شمال
شرقی چابهار و در دره تیس ، نیز "دره سبز رودخانه سرباز" همگی از جلوه های
زیبا و طبیعی منطقه بلوچستانند که جایگاهی ویژه در توریسم حداقل توریسم
داخلی فراهم می کنند .
لباس و غذا:
«شکل
پوشش گروههای انسانی ارتباط مستقیمی با شرایط اقلیمی، فرهنگی و قومی هر
منطقه دارد همچنین معرف ذوق و هنر، آداب و سنتهای جوامع بشری است. یکی از
موضوعاتی که بیشاز همه توجه انسان را در بدو ورود به سیستان و بلوچستان
جذب میکند تنوع رنگ در پوشاک است».
لباس بلوچ‌ها طی زمان تغییراتی کرده
ولی همچنان نمایشگر پوشاک ویژه مردم این منطقه است. نام و مشخصات برخی
البسه مرد بلوچ که بهطور سنتی سفید رنگ است عبارتند از:
1- پاک : عمامهای گرد که بر سر میبندند.
2- مسر : دستمال سر، شبیه عمامه میبندند.
3- کلاه سوپی : عرقچین است و در مسجد و عبادت برسر میگذارند
4- چکندوز : کلاه دستدوزی شده اعیانی
5- جامگ : پیراهن مردانهای است گشاد و جادار
6- لنگ : پارچهای است که به دور گردن میآویزند
7- گنج پراک : زیر پیراهن
8- پاجامک : شلوار گشاد و چیندار بلوچی است
9- سرینبند : کمربندی است پارچهای برای شلوار
10- شال : کت پشمی که زمستان میپوشند
11- سواس و پوزا : کفشی است که با برگ خرمای وحشی میبافند
12- دوبنده : پاافزاری است که با پوست گاو میسازند
13- کوش : کفش چرمی
14- کرو : جوراب پشمی برای زمستان
در
بلوچستان عمدتا بنا به اقلیم خاص منطقه ای غذای مخصوص به آن اقلیم طبخ می
شود . برای مثال ماهی مهمترین غذای مردمان چابهار و کنارک است و انواعی از
خوارک ماهی توسط آنها طبخ می‌شود و یا در آن بخشهائی از استان که درخت
نخل وجود دارد غذاهای خرمائی بیشتر مورد مصرف است و در مناطقی با ظرفیت
کشاورزی و دامپروری خوراکی هایی از گندم و گوشت حیوانات به مصرف می رسد .
تقدیم به قوم عزیز بلوچ
درود بر مردانگیتان
اگر تن به تن ،جان به جان در دهم